پژوهشگاه فرهنگ فارسی تاجیکی | سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان پژوهشگاه فرهنگ فارسی تاجیکی | سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان
واژه‌‌ها و اصطلاحات رایج در فارسی امروز را به دو دستۀ کلی: رسمی و گفتاری می‌توان تقسیم کرد. بخش اعظم این واژگان بی‌نشانند، یعنی هیچ رنگ و بوی خاصی ندارند و در هردو نوع گفتاری یا نوشتاری ممکن است به کار روند، مانند «آنجا، امسال، اسپ، اراده، امید، برادر، خوشحال، شادی، زمین، تصمیم گرفتن، فراموش کردن» و امثال آن. حدود یک پنجم واژگان فارسی امروز متعلق به گونۀ گفتاری است. بنا بر این، اگر کل واحدهای واژگان فارسی امروز را چهل هزارتا فرض کنیم، یک پنجم این مقدار، یعنی حدود هشت هزارتا مختص فارسی گفتاری است. مجموعۀ حاضر در بردارندۀ این بخش از فارسی امروز است.
منظور از فارسی گفتاری آن بخش از زبان فارسی معیار، یعنی لهجۀ تهرانی است که اهل زبان در گفتگوهای روزمرۀ خود به طور طبیعی به کار می‌برند و کاربرد آن را در گفتار یا نوشتار رسمی غیرعادی و نابجا می‌شمارند. لذا اگر کسی مثلاً در سخنرانی یا نوشتۀ رسمی خود از اصطلاحی چون «پدرصلواتی» یا «تا لنگ ظهر خوابیدن» استفاده کند، برای فارسی‌زبانان عجیب و غیرطریعی جلوه خواهد کرد.
نویسندۀ «فرهنگ فارسی گفتاری» واحدهای واژگان فرهنگ حاضر را در طول چندین سال و عمدتاً از گفتگوهای روزانۀ فارسی‌زبانان، برنامه‌های رادیو و تلویزیون و نوشته‌های وبگاه‌ها و وب‌نوشته‌های گوناگون گردآوری کرده است و این در حالی است که فرهنگ‌های مشابهی که تا کنون به فارسی تألیف و منتشر شده‌اند، عمدتاً متکی بر متون ادبیات داستانی معاصر بوده‌اند. نویسنده در ابتدای این مجموعه به بیان ویژگی‌های فارسی گفتاری پرداخته است و آنها را در حوزه‌های آوایی و دستوری و واژگانی- کاربردی برشمرده است و پس از آن راهنمایی استفاده از فرهنگ را شامل مدخل‌بندی، تلفظ، هویت دستوری، برچسب‌های کاربردی و اخلاقی و ثبت فارسی گفتاری آورده است. پس از متن فرهنگ نیز جدول آوانگاری و تحولات آوایی فارسی گفتاری در مقایسه با فارسی رسمی، بخش‌های پایانی این مجموعه را تشکیل می‌دهند.
کتاب «فرهنگ فارسی گفتاری» نوشتۀ آقای بهروز صفرزاده است که انتشارات «کتاب بهار» آن را در 406 صفحه و با شمارگان 1000 نسخه منتشر کرده است.
Вожаҳо ва истилоҳоти роиҷ дар форсии имрӯзро ба ду дастаи куллӣ – расмӣ ва гуфторӣ метавон тақсим кард. Бахши аъзами ин вожагон бенишонанд, яъне ҳеч рангу бӯи хоссе надоранд ва дар ҳар ду навъи гуфторӣ ё навишторӣ мумкин аст ба кор раванд, монанди «он ҷо, имсол, асп, ирода, умед, бародар, хушҳол, шодӣ, замин, тасмим гирифтан, фаромӯш кардан» ва амсоли он. Ҳудуди як панҷуми вожагони форсии имрӯз мутааллиқ ба гунаи гуфторӣ аст. Бино бар ин, агар кулли воҳидҳои вожагони форсии имрӯзро чиҳил ҳазорто фарз кунем, як панҷуми ин миқдор, яъне ҳудуди ҳашт ҳазорто мухтасси форсии гуфторӣ аст. Маҷмӯаи ҳозир дар бардорандаи ин бахш аз форсии имрӯз аст.
Манзур аз форсии гуфторӣ он бахш аз забони форсии меъёр, яъне лаҳҷаи теҳронӣ аст, ки аҳли забон дар гуфтугӯҳои рӯзмарраи худ ба таври табиӣ ба кор мебаранд ва корбурди онро дар гуфтор ё навиштори расмӣ ғайриодӣ ва нобаҷо мешуморанд. Лизо агар касе масалан, дар суханронӣ ё навиштаи расмии худ аз истилоҳоте чун «падарсалавотӣ» ё «то линги зуҳр хобидан» истифода кунад, барои форсизабонон аҷиб ва ғайритабиӣ ҷилва хоҳад кард.
Нависандаи «Фарҳанги форсии гуфторӣ» воҳидҳои вожагони фарҳанги ҳозирро дар тӯли чандин сол ва умдатан аз гуфтугӯҳои рӯзонаи форсизабонон, барномаҳои радио ва телевизион ва навиштаҳои вебгоҳҳо ва вебнавиштаҳои гуногун гирдоварӣ кардааст ва ин дар ҳолест, ки фарҳангҳои мушобеҳе, ки то кунун ба форсӣ таълиф ва мунташир шудаанд, умдатан муттакӣ бар мутуни адабиёти достонии муосир будаанд. Нависанда дар ибтидои ин маҷмӯа ба баёни вежагиҳои форсии гуфторӣ пардохтааст ва онҳоро дар ҳавзаҳои овоӣ ва дастурӣ ва вожагонӣ-корбурдӣ баршумурдааст ва пас аз он роҳнамоии истифода аз фарҳангро шомили мадхалбандӣ, талаффуз, ҳувияти дастурӣ, барчасбҳои корбурдиву ахлоқӣ ва сабти форсии гуфторӣ овардааст. Пас аз матни фарҳанг низ ҷадвали овонигорӣ ва таҳаввулоти овоии форсии гуфторӣ дар муқоиса бо форсии расмӣ бахшҳои поёнии ин маҷмӯаро ташкил медиҳанд.
Китоби «Фарҳанги форсии гуфторӣ» навиштаи оқои Беҳрӯзи Сафарзода аст, ки интишороти «Китоби баҳор» онро дар 406 сафҳа ва бо шуморагони 1 000 нусха мунташир кардааст.
