کتاب مسلمانان دارالراحت منتشر شد

Китоби «Мусалмонони Дор-ул-роҳат» мунташир шуд

کتاب «مسلمانان دارالراحت: آرمان‌‏شهری در قاب یک رمان»
با تصحیح دکتر ابراهیم خدایار استاد دانشگاه تربیت مدرس و رایزن فرهنگی سابق ایران در تاشکندبازنشر رمانی فارسی در ایران پس از صدوسه سال از آغاز نشر آن در روسیه

عموماً انقلاب‏‌های ادبی را زاییده‌ی انقلاب‌‏های سیاسی به شمار می‌آورند. جنبشی فکری و فرهنگی‎ای که در اواخر سده‌ی نوزدهم در میان تاتارهای مسلمانان کریمه و قازان در درون امپراتوری روسیه و به رهبری اسماعیل‎بیک گسپرینسکی (1851-1914م) شروع شد و از طریق روزنامه‌ی ترجمان (1883م)، ‌ارگان این جنبش، به درون آسیای مرکزی خزید؛ خود موجب شعله کشیدن انقلاب سیاسی‎ای شد که درنهایت به دلیل نداشتن رهبری آگاه و تکیه‌‏بر کمونیسمِ در حال پیشرفت به دامان انقلابی خزید که سرانجام فرزندان خود را در سال‎های استقرار، دوران استالین ، به کام مرگ کشاند. میراث ادبی این جنبش در این مناطق به بازسازی ادبی زبان‎های بومی موجود در این مناطق انجامید که زبان فارسی نیز یکی از این زبان‎ها بود. این میراث باعث شد زبانی نوآیین با ادبیاتی نوین در منطقه شکل بگیرد که نقش تنی چند از رهبران این جنبش ازجمله اسماعیل‎بیک گسپرینسکی در میان تاتارهای کریمه و قازان در امپراتوری روسیه و فطرت بخارایی (1886-1938م) در میان فارسی‎زبانان بخارا در آسیای مرکزی کاملاً بارز است. پژوهشگران تاتار اسماعیل‎بیک را در ردیف نخستین رمان‌‏نویس‎های ادبیات نوین تاتاری می‏‌دانند و ادبیات‌شناسان آسیای مرکزی نقش فطرت بخارایی را در بنیادگذاری ادبیات نوآیین فارسی ـ که بعدتر به دست صدرالدین عینی (1878-1954م) ‌به اوج خود رسید ـ بی‎بدیل می‎شمارند. ابراهیم خدایار ، دانشیار زبان و ادبیات دانشگاه تربیت مدرس، این رمان را پس 103 سال از چاپ نخست آن در پتروگراد روسیه (1915م)، در ایران برای چاپ آماده کرده است. کتاب از یک مقدمۀ تحلیلی (86 ص)، متن رمان به همراه تعلیقات (131ص)، فهرست واژه‏های خاص (فارسی ماوراءالنهری، لهجۀ بخارایی) و فهرست اعلام (30ص) تشکیل شده است. خدایار در مقدمۀ تحلیلی خود الگویی برای تحلیل رمان‌‏های آرمان‏‌شهری ارائه داده و در ادامه، رمان مسلمانان دارالراحت را ازمنظر آرمان‏‌شهرنویسی تحلیل کرده است. وی در بخش «دربارۀ رمان و ترجمۀ فارسی آن» به‏‌تفصیل دربارۀ شکل‏‌گیری فارسی نوین در بخارای اوایل سدۀ بیستم و نقش آن در تبدیل این گونه به زبان دولتی تاجکیستان در دهۀ سی‌‏ام سدۀ بیستم (1924م) با نام تاجیکی سخن گفته است.
«مسلمانان دارالراحت: آرمان‌‏شهری در قاب یک رمان» را نشر خاموش با همکاری مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس در 240 صفحه در مهر 1397 چاپ و منتشر کرده است.

Китоби «Мусалмонони Дор-ул-роҳат: ормон‏шаҳре дар қоби як роман»
Бо тасҳеҳи доктор Иброҳими Худоёр – устоди Донишгоҳи тарбияти мударрис ва ройзани фарҳангии собиқи Эрон дар Тошканд

Бознашри романи форсӣ дар Эрон пас аз саду се сол аз оғози нашри он дар Русия

Умуман, инқилоб‏ҳои адабиро зоидаи инқилоб‏ҳои сиёсӣ ба шумор меоваранд. Ҷунбиши фикрӣ ва фарҳангие, ки дар авохири садаи нуздаҳум дар миёни тоторҳои мусалмонони Крим ва Қазон дар даруни императории Русия ва ба раҳбарии Исмоил‎бек Гаспаринский (1851-1914) шурӯъ шуд ва аз тариқи рӯзномаи «Тарҷумон» (1883) – органи ин ҷунбиш, ба даруни Осиёи Марказӣ хазид, худ мӯҷиби шуъла кашидани инқилоби сиёсие шуд, ки дар ниҳоят, ба далели надоштани раҳбари огоҳ ва такя ‏бар коммунизми дар ҳоли пешрафт, ба домони инқилобе хазид, ки саранҷом фарзандони худро дар сол‎ҳои истиқрор, даврони Истолин, ба коми марг кашонд. Мероси адабии ин ҷунбиш дар ин манотиқ ба бозсозии адабии забон‎ҳои бумии мавҷуд дар ин манотиқ анҷомид, ки забони форсӣ низ яке аз ин забон‎ҳо буд. Ин мерос боис шуд забоне навоин бо адабиёти навин дар минтақа шакл бигирад, ки нақши тане чанд аз раҳбарони ин ҷунбиш, аз ҷумла Исмоил‎бек Гаспаринский дар миёни тоторҳои Крим ва Қазон дар императории Русия ва Фитрати Бухороӣ (1886-1938) дар миёни форси‎забонони Бухоро дар Осиёи Марказӣ комилан бориз аст. Пажӯҳишгарони тотор Исмоил‎бекро дар радифи нахустин роман‏навис‎ҳои адабиёти навини тоторӣ ме‏донанд ва адабиётшиносони Осиёи Марказӣ нақши Фитрати Бухороиро дар бунёдгузории адабиёти навоини форсӣ, ки баъдтар ба дасти Садриддин Айнӣ (1878-1954) ба авҷи худ расид, бе‎бадил ме‎шуморанд. Иброҳими Худоёр – донишёри забон ва адабиёти Донишгоҳи тарбияти мударрис, ин романро пас 103 сол аз чопи нахусти он дар Петрогради Русия (1915), дар Эрон барои чоп омода кардааст. Китоб аз як муқаддимаи таҳлилӣ (86 с.), матни роман ба ҳамроҳи таълиқот (131 с.), феҳристи вожа‏ҳои хос (форсии мовароуннаҳрӣ, лаҳҷаи бухороӣ) ва феҳристи аълом (30 с.) ташкил шудааст. Худоёр дар муқаддимаи таҳлилии худ улгуе барои таҳлили роман‏ҳои ормон‏шаҳрӣ ироа дода ва дар идома, романи «Мусалмонони Дор-ул-роҳат»-ро аз манзари ормон‏шаҳрнависӣ таҳлил кардааст. Вай дар бахши «Дар бораи роман ва тарҷумаи форсии он» ба ‏тафсил дар бораи шакл‏гирии форсии навин дар Бухорои авоили садаи бистум ва нақши он дар табдили ин гуна, ба забони давлатии Тоҷикистон дар даҳаи сиюми садаи бистум (1924) бо номи «тоҷикӣ» сухан гуфтааст.
«Мусалмонони Дор-ул-роҳат: ормон‏шаҳре дар қоби як роман»-ро нашри «Хомӯш» бо ҳамкории Маркази таҳқиқоти забон ва адабиёти форсии Донишгоҳи тарбияти мударрис дар 240 сафҳа дар меҳри 1397 чоп ва мунташир кардааст.